مقدمه: آشویتس-بیرکناو چیست؟

مقدمه: آشویتس-بیرکناو چیست؟

آشویتس-بیرکناو هم اردوگاه کار اجباری بود و هم اردوگاه مرگ. محوطه مرکزی متشکل از آشویتس یک یا کمپ اصلی، آشویتس دو یا بیرکناو و آشویتس سه یا بونا-مونوویتس بود. همچنین شماری از اردوگاه‌های وابسته در نزدیکی معادن، مرز‌ها و دیگر شرکت‌های صنعتی واقع شده بود. این اردوگاه‌های وابسته، نیروی کار اجباری خود را از آشویتس- بیرکناو دریافت می‌کردند.[۱]

آشویتس- بیرکناو در نزدیکی شهر کوچک اوشوینشیم لهستان (Oscwiecim) (به آلمانی آشویتس Auschwitz) و در حدود ۳۵ مایلی شهر کراکف (Krakow) واقع شده بود. رودولف هس (Rudolf Höss) تا نوامبر سال ۱۹۴۳، هنگامیکه ترفیع درجه گرفت، فرمانده زندان بود. وی برای مدت کوتاهی از ماه مه ۱۹۴۴ تا ماه ژوئیه ۱۹۴۴، برای نظارت بر کشتار یهودیان مجارستانی به آشویتس- بیرکناو بازگشت.[۲]

آشویتس یک (اردوگاه اصلی)

آشویتس یک که در ماه مه ۱۹۴۰ دایر شد، قبل از جنگ اردوگاه اصلی و سربازخانه نیروهای لهستانی بود. با گسترش نظام اردوگاهی آشویتس، از آن به عنوان مرکز اداری کل مجموعه استفاده می‌شد. دروازه معروف «Arbeit macht frei» («کار آزادت می‌کند») در اینجا واقع شده است.[۳]

نازی‌ها ساختمان‌های جدید، دیوار‌ها و حصار‌های الکتریکی را ساخته و یا بازسازی کردند. اردوگاه اصلی، با آن ارتفاع، ۳۰,۰۰۰ زندانی سیاسی و یا زندانیانی را که نازی‌ها مجرمان لایق مجازات و یا تادیب می‌دانستند، در خود جای داده بود.[۴] اردوگاه اصلی دارای یک مرده‌شوی‌خانه کوچک و دو مرده‌سوز‌خانه‌ (که بعد‌ها سه تا شدند) بود که برای خلاص کردن و معدوم‌سازی اجساد زندانیانی که در اثر بدرفتاری، گرسنگی و بیماری مرده بودند، استفاده می‌شد.[۵]

آشویتس دو یا یابیرکناو

ساخت بیرکناو در اکتبر سال ۱۹۴۱ آغاز شد. این ساختمان در اصل به منظور نگهداری حداکثر ۱۲۵,۰۰۰ زندانی، که غالباً زندانیان شوروی جنگ بودند، در نظر گرفته شده بود.[۶] نازی‌ها این زندانیان را برای کار اجباری در کل منطقه مد نظر داشتند، منطقه‌ای که به عنوان املاک و مستغلات آرمانی آنها بود و برای مستقر شدن دوباره‌ی نژاد آلمانی‌ها (آریایی) مد نظر داشتند.[۷]

بیرکناو در حدود دو و نیم مایلی اردوگاه اصلی قرار دارد که منطقه وسیعی را پوشش داده و در احاطه حصار‌‌های سیم خاردار و برج‌های مراقبت بود. در نهایت اردوگاه به بخش‌هایی برای مردان و زنان و بخش‌هایی برای روما‌ها و یهودیان اخراجی از محله یهودی‌نشین ترزین‍اشتاد (Theresienstadt) تقسیم شد.[۸] ورودی با نمای آجری، با مسیر راه‌آهن و طاقش، در بیرکناو واقع شده است.[۹]

در اصل، هنگامیکه نازی‌ها بیرکناو را به عنوان اردوگاه کار اجباری اسرا در نظر گرفتند، دارای دو ساختمان بزرگ مرده‌سوز‌خانه‌ و اتاق‌های مرده‌شوی‌خانه بود. این امکانات در راستای کنترل مرگ و میر احتمالی زندانیان استفاده می‌شدند. دو مرده‌شوی‌خانه بزرگ در زیرزمین و مرده‌سوز‌خانه‌ها در سطح زمین واقع بودند.

افراد تازه وارد از وسیله نقلیه در ایستگاه راه‌آهن که یک مایل خارج از شهر آشویتس بود پیاده و سپس با پای پیاده و یا با کامیون به اردوگاه منتقل می‌شدند. با این حال نازی‌ها با پیش‌بینی اینکه روزانه بین ۸,۰۰۰ تا ۱۰,۰۰۰ یهودی مجارستانی وارد می‌شوند، خط آهن دیگری ساختند که مستقیماً با عبور از ورودی آجری به بیرکناو وارد می‌شد. سپس قربانیان پیاده و در اردوگاه جای داده می‌شدند. قسمت سکوی شیب‌دار، جاییکه با ورود هر قطار گزینش صورت می‌گرفت، درست در داخل دروازه آجری بیرکناو قرار داشت.[۱۰]

آشویتس سه یا بونا-مونوویتس

بونا-مونوویتس در حدود ۴ مایلی اردوگاه اصلی قرار دارد. نازی‌ها بونا-مونوویتس را در اکتبر سال ۱۹۴۲ ساختند. پیش از این تاریخ، زندانیان روزانه چندین مایل را با پای پیاده برای کار در نزدیکی کارخانه‌ها طی می‌نمودند. هرچند در نهایت مدیریت اردوگاه این پیاده‌روی روزانه را هدر رفتن زمان عنوان کرد که باعث کاهش بازده عملکردی اسرا می‌شد و آن را خطری امنیتی دانست. از این رو، بونا-مونوویتس به عنوان محل اقامت ۲۰,۰۰۰ زندانی که در کارخانجات مشغول به کار بودند، ساخته شد. این کارخانه‌ها محصولات شیمیایی، بتن مصنوعی و بسیاری دیگر از محصولات مورد نیاز ماشین جنگی آلمان را تولید می‌کردند.[۱۱]

مرده‌سوزخانه‌ها/اتاق‌های گاز در آشویتس-بیرکناو.

این مسئله که چطور و چه موقع راه‌حل نهایی- کشتار تمام یهودیان، تحت نظارت نازی‌ها- گرفته شد، همچنان در میان پژوهشگران هولوکاست مورد بحث است. اگرچه، روند تبدیل شدن آشویتس-بیرکناو به یک ماشین کشتار سازمان‌یافته بر همگان آشکار است. این روند در سال ۱۹۴۱ آغاز و طی چندین مرحله به پیش رفت. اواخر سال ۱۹۴۱ مرده‌شوی‌ خانه‌ واقع در اردوگاه اصلی به اتاق گاز کوچکی تبدیل شد. درب‌های این اتاق بسته و حفره‌هایی در سقف ایجاد شده که از طریق آنان زیکلون-بی وارد اتاق می‌شد. [۱۲] اتاق گاز به منظور کشتن اولین یهودیانی که از سیلیسای شمالی، اسلواکی، فرانسه، هلند، یوگسلاوی و محله‌های یهودی‌نشین ترزین‌اشتاد (سرزمین‌های سابق چک)، سیسخانو (Ciechanow) (لهستان) و گودنو (سابقاً در لهستان اما اکنون در بلاروس) که به آشویتس فرستاده می‌شدند، استفاده می‌شد. [۱۳] استفاده از مرده‌سوزخانه‌ها/اتاق‌های گاز در اردوگاه اصلی، آزمایشی بود. نازی‌ها در ابتدای سال ۱۹۴۲ با انتقال فعالیت‌های کشتار خود به تأسیسات موقتی بیرکناو، استفاده از ساختارها را پایان دادند. [۱۴]

در پایان همان سال، مدیریت اردوگاه شروع به تغییر کاربری دو ساختمان بزرگ مرده‌شوی‌خانه و مرده‌سوزخانه (مرده‌سوزخانه‌ها/اتاق‌های گاز ۲ و ۳) به اتاقک‌های گاز کرد. نازی‌ها اصلاحات صورت گرفته در مرده‌سوز‌خانه‌ها را بر اساس پیش‌بینی سرازیر شدن خیل زندانیان جنگ شوروی-که در نهایت هیچ وقت هم محقق نشد- تقبل کردند. ساختمان‌ها از لحاظ طراحی کاملاً یکسان هستند. در هر دو، یک مرده‌شوی‌خانه با ایجاد سوراخ‌هایی در سقف به منظور ورود زیکلون-بی، به اتاق گاز تبدیل شد. دیگر اتاق زیرزمینی به محلی برای بیرون‌آوردن لباس‌ها تبدیل شد. از یک بالابر به منظور انتقال اجساد قربانیان به مرده‌سوز‌خانه‌ها استفاده می‌شد. [۱۵]

از آنجا که دو ساختمان حاضر برای کشتار جمعی استفاده می‌شدند، نازی‌ها شروع به احداث ساختمان‌هایی برای مرده‌سوزخانه‌ها/اتاق‌های گاز (مرده‌سوزخانه‌ها/اتاق‌های گاز ۴ و ۵) نمودند. این دو ساختمان از نظر طراحی ساده بودند. اتاق‌های گاز و کوره‌های جسدسوزی بالاتر از سطح زمین ساخته شدند. زیکلون-بی از طریق منفذهایی به اندازه پنجره که از خارج با درزگیر بسته شده بودند، وارد اتاق‌های گاز می‌شد. [۱۶]

هر ۴ ساختمان در انتهایی‌ترین منطقه اردوگاه بیرکناو قرار داشتند. همچنین با حصار‌ها و درختچه‌هایی کاملاً از بقیه مناطق جداسازی شده بودند، که در واقع نازی‌ها فعالیت‌های خود را در پس آن‌ها استتار می‌کردند.

در حین ساخت اتاق‌های گاز، ریاست اردوگاه دو کلبه در پشت بیرکناو را به عنوان اتاق‌های موقت گاز آماده کرد. آنان از ماه مارس ۱۹۴۲ استفاده از این اتاق‌های موقت گاز را شروع کردند. [۱۷]  زیکلون-بی از طریق پنجره‌هایی که از خارج درزگیر داشتند، وارد کلبه‌ها می‌شد. اجساد قربانیان در قبر‌های دسته‌جمعی در نزدیکی محل دفن می‌شدند. بعدها، از ماه سپتامبر سال ۱۹۴۲، اجساد قربانیان جنایات نازی‌ها بلافاصله پس از خفگی با گاز سوزانده می‌شدند و آنان که در گذشته دفن شده بودند را نبش قبر می‌کردند و می‌سوزانیدند. [۱۸]

از ماه مارس ۱۹۴۳ تا ماه ژوئن همان سال، ۴ ساختمان جدید و یا نوسازی شده‌ اتاق گاز در بیرکناو ساخته شد. پس از آن کلبه‌ها بلااستفاده شدند. طی عملیات مجارستان از ماه مه ۱۹۴۴ تا ژوئن ۱۹۴۴، هنگامیکه روزانه بین ۸,۰۰۰ تا ۱۰,۰۰۰ یهودی مجار به آشویتس اعزام شده و بلافاصله کشته می‌شدند، یکی از کلبه‌های روستایی به طور موقت دوباره به عنوان اتاق گاز بازگشایی شد و مورد استفاده قرار گرفت.

بعضی اوقات تعداد اجسادی که باید سوزانیده می‌شدند از گنجایش روزانه کوره‌های بیرکناو (به ظاهر ۴٬۷۵۶ نفر، اما در عمل بیشتر) فراتر می‌رفت. در چنین مواردی، نازی‌ها گودال‌هایی برای سوزاندن در هوای آزاد در نزدیکی مرده‌سوزخانه‌ها/اتاق‌های گاز ۵ و کلبه‌های روستایی حفر می‌کردند. [۱۹]

در نوامبر ۱۹۴۴، نازی‌ها با نزدیک شدن نیروهای شوروی به اردوگاه، حمل و نقل به آشویتس را متوقف کردند. در ژانویه ۱۹۴۵ نازی‌ها چهار ساختمان مرده‌سوزخانه‌ها/اتاق‌های گاز را برچیده و منفجر کردند.

 سوندرکاماندوها و فرآیند کشتار.

امروزه چگونه از تأسیسات مرده‌سوزخانه‌ها/اتاق‌های گاز یاد می‌شود.

امروزه، به صورت زیر از مرده‌سوزخانه‌ها/اتاق‌های گاز یاد می‌شود:

• مرده‌سوزخانه/اتاق گاز ۱، یک اتاق گاز در اردوگاه اصلی است.
• مرده‌سوزخانه‌ها/اتاق‌های گاز ۲ و ۳ دو ساختمان مرده‌سوز‌خانه‌/مرده‌شوی‌خانه موجود در بیرکناو هستند که به عنوان اتاق‌های گاز استفاده می‌شدند. این ساختمان‌ها در پشت بیرکناو در سمت چپ سکوی شیب‌دار و مکان یادبود کنونی قرار دارند.
• مرده‌سوزخانه‌ها/اتاق‌های گاز ۴و ۵، دو ساختمان دیگر هستند که از ابتدا به عنوان تأسیسات پاکسازی ساخته شده بودند، در پشت بیرکناو در سمت راست سکوی شیب‌دار و مکان یادبود کنونی قرار دارد.
• زاغه‌های ۱و ۲، همان کلبه‌های روستایی هستند که به صورت موقت به عنوان اتاق‌های گاز استفاده می‌شدند؛ که با فاصله‌ای بسیار زیاد در گوشه سمت راست اردوگاه در منطقه جنگلی قرار دارد.

آمار افراد کشته شده در مرده‌سوزخانه‌ها/اتاق‌های گاز آشویتس- بیرکناو.

مطابق با بهترین آمارهای موجود، در حدود ۹۰۰,۰۰۰ یهودی در اتاق‌های گاز مجموعه آشویتس قتل‌عام شدند؛ که از این میان ۵۰۰,۰۰۰ تن از آنان در مرده‌سوزخانه/اتاق گاز ۲ کشته شدند.[23]

آزادسازی آشویتس- بیرکناو.

با پیش‌بینی ورود قریب‌الوقوع نیروهای شوروی، نازی‌ها هزاران نفر از زندانیان آشویتس- بیرکناو را وادار به حرکت با پای پیاده به سمت غرب نمودند. زندانیانی را که توان راه رفتن نداشتند رها کردند تا بمیرند. به علت کمبود وقت به بیشترشان شلیک نمی‌کردند. بسیاری از آنان که پیاده از آشویتس- بیرکناو راه ‌افتادند، در طی مسیر جان دادند. البته برخی سر از اردوگاه‌های مختلف آلمان در ‌آوردند.

سربازان شوروی در تاریخ ۲۷ ژانویه ۱۹۴۵، مجتمع مرکزی آشویتس- بیرکناو را آزاد کردند. نیروهای انگلیسی و آمریکایی، در بسیاری از مناطق اروپا با بازماندگان پیاده‌روی آشویتس- بیرکناو مواجه شدند و آنان را آزاد می‌کردند. اکثر این بازماندگان از آوریل ۱۹۴۵ تا ماه مه ۱۹۴۵ آزاد شدند.

وضعیت امروزی آشویتس- بیرکناو.

امروزه اردوگاه اصلی به نام موزه دولتی آشویتس-بیرکناو (Auschwitz-Birkenau State Museum) شناخته می‌شود. در واقع بیرکناو بیشتر یک مکان یادبود است تا موزه. چندین سربازخانه، تعدادی ساختمان اداری، دروازه اردوگاه، سکوی شیب‌دار و خرابه‌های باقی مانده از اتاق‌های گاز و مرده‌سوز‌خانه‌ها هنوز وجود دارند. [24] مکان یادبود بزرگی در انتهای سکوی شیب‌دار قرار دارد.[25]

مرده‌سوزخانه/اتاق گاز۱ به صورت کاملاً دقیق به شکل زمانی که اتاق گاز بود، بازسازی شد.این عمل به منظور تبدیل آن به مکان یادبود و اینکه نماینده تمام اتاق‌های گاز، از جمله اتاق‌های گاز بیرکناو باشد، انجام شد.

یادداشت‌ها

[۱] یسرائیل گاتمن، «آشویتس – نگاهی اجمالی» در یسرائیل گاتمن و مایکل برنبائوم، ویراستاران، تشریح ساختمان اردوگاه مرگ آشویتس (موزه یادبود هولوکاست ایالات متحده و انتشارات دانشگاه ایندیانا، ۱۹۹۴)، صفحه ۱۸.

[۲] الکساندر لازیک، «رودولف هس: سلطان جنایت» در یسرائیل گاتمن، «آشویتس – نگاهی اجمالی» در یسرائیل گاتمن و مایکل برنبائوم، ویراستاران، تشریح ساختمان اردوگاه مرگ آشویتس (موزه یادبود هولوکاست ایالات متحده و انتشارات دانشگاه ایندیانا، ۱۹۹۴)، صفحه ۲۹۵.

[۳] تصویر اردوگاه و دروازه را می‌توانید در http://www.scrapbookpages.com/AuschwitzScrapbook/Photos/Gallery1/index.html ببینید.

[۴] یسرائیل گاتمن، «آشویتس – نگاهی اجمالی»، صفحه ۱۶.

[۵] تصویر کوره‌های مرده‌سوزی را می‌توانید در http://www.scrapbookpages.com/AuschwitzScrapbook/Photos/Gallery2/index.html ببینید.

[۶] در واقعیت، مطابق با دستور مورخ ۸ ژانویه ۱۹۴۲، اسرای جنگی شوروی هرگز نرسیدند، آنها به سوی صنایع تسلیحاتی در منطقه دیگری گسیل شدند. نوشته روبرت یان ون‌پلت به نام «یک مکان در جستجوی یک ماموریت» را در کتاب یسرائیل گاتمن و مایکل برنبائوم، ویراستاران، تشریح ساختمان اردوگاه مرگ آشویتس (موزه یادبود هولوکاست ایالات متحده و انتشارات دانشگاه ایندیانا، ۱۹۹۴)، صفحه ۱۴۸ببینید.

[۷] دبورا دورک و روبرت یان ون‌پلت، آشویتس: از ۱۲۷۰ تا امروز (دابلیو.دابلیو. نورتون و کمپانی، ۱۹۹۶)، صفحات ۱۲۷-۱۵۹.

[۸] تصویر ناحیه اردوگاه را می‌توانید در http://www.scrapbookpages.com/AuschwitzScrapbook/Photos/Gallery12/index.html ببینید.

[۹] تصویر دروازه را می‌توانید در http://www.scrapbookpages.com/AuschwitzScrapbook/Photos/Gallery4/index.html ببینید.

[۱۰] تصویر رمپ در زمان عملیات مجارستان در مه-ژوئن ۱۹۹۴ را می‌توانید در http://www.ushmm.org/wlc/en/media_ph.php?MediaId=4215 ببینید. http://www.ushmm.org/wlc/en/media_ph.php?MediaId=4215 تصویری از وضعیت تقریبی فعلی اردوگاه را می‌توانید در http://www.scrapbookpages.com/AuschwitzScrapbook/Photos/Gallery11/index.html ببینید.

[۱۱] تصویر بونا-مونوویتس را می‌توانید در http://www.yadvashem.org/yv/en/exhibitions/through-the-lens/auschwitz-aerial-photos.asp ببینید.

[۱۲] تصویر اتاق گاز بازسازی‌شده در اردوگاه اصلی را می‌توانید در http://www.scrapbookpages.com/AuschwitzScrapbook/Photos/Gallery2/index.html ببینید.

[۱۳] فرانچسک پیپر، «اتاق‌های گاز در مرده‌سوز‌خانه‌ها» در اریک کاتس، ویراستار، کشتار آگاهانه: علم، تکنولوژی و مهندسی در آلمان نازی (پیرسون لانگمن، ۲۰۰۵)، صفحه ۱۳.

[۱۴] فرانچسک پیپر، «اتاق‌های گاز در مرده‌سوز‌خانه‌ها» در اریک کاتس، ویراستار، کشتار آگاهانه: علم، تکنولوژی و مهندسی در آلمان نازی (پیرسون لانگمن، ۲۰۰۵)، صفحه ۱۲.

[۱۵] تصویر وضعیت تقریبی مرده‌سوزخانه/اتاق گاز ۳ در زمان فعال بودن اردوگاه را می‌توانید در http://auschwitz.org/en/gallery/historical-pictures-and-documents/extermination,11.html ملاحظه کنید.

[۱۶] تصویر وضعیت تقریبی مرده‌سوزخانه/اتاق گاز ۴ در زمان فعال بودن اردوگاه را می‌توانید در http://en.auschwitz.org/m/index.php?option=com_ponygallery&Itemid=3&func=detail&id=720#ponyimg ملاحظه کنید.

[۱۷] فرانچسک پیپر، «اتاق‌های گاز در مرده‌سوز‌خانه‌ها» در اریک کاتس، ویراستار، «کشتار آگاهانه: علم، تکنولوژی و مهندسی در آلمان نازی (پیرسون لانگمن، ۲۰۰۵)، صفحه ‍۱۳.

[۱۸] فرانچسک پیپر، «اتاق‌های گاز در مرده‌سوز‌خانه‌ها» در اریک کاتس، ویراستار، «کشتار آگاهانه: علم، تکنولوژی و مهندسی در آلمان نازی» (پیرسون لانگمن، ۲۰۰۵)، صفحه ۱۶.

[۱۹] در واقعیت، این ظرفیت با وارد کردن همزمان اجساد به کوره‌ها تقریباً دو برابر می‌شود. سوزاندن سه جسد به این روش حدود بیست دقیقه طول می‌کشید. بواسطه این اضافه بار، کوره‌ها به دفعات از کار می‌افتادند. فرانچسک پیپر، «اتاق‌های گاز در مرده‌سوز‌خانه‌ها» در اریک کاتس، ویراستار، کشتار آگاهانه: علم، تکنولوژی و مهندسی در آلمان نازی (پیرسون لانگمن، ۲۰۰۵)، صفحات ۱۸، ۲۳ و روبرت یان ون‌پلت، پرونده آشویتس: شواهدی از محاکمه ایروینگ (انتشارات دانشگاه ایندیانا، ۲۰۰۲)، صفحه ۲۴۳ را ببینید.

[۲۰] تصویر این ایستگاه را می‌توانید در http://auschwitz.org/en/gallery/historical-pictures-and-documents/ ببینید.

[۲۱] یکی از تصاویر سوندرکاماندوها (یگان‌های ویژه مرگ) در حال سوزاندن اجساد در پشت مرده‌سوزخانه/اتاق گاز ۵ را می‌توانید در http://auschwitz.org/en/gallery/historical-pictures-and-documents/extermination,11.html ببینید.

[۲۲] تصویری از کانادا را می‌توانید در http://auschwitz.org/en/gallery/historical-pictures-and-documents/ ببینید.

[۲۳] فرانچسک پیپر، «تعداد قربانیان» در یسرائیل گاتمن و مایکل برنبائوم، ویراستاران، تشریح ساختمان اردوگاه مرگ آشویتس (موزه یادبود هولوکاست ایالات متحده و انتشارات دانشگاه ایندیانا، ۱۹۹۴)، صفحه ۷۱.

[۲۴] تصاویری از وضعیت تقریبی فعلی اردوگاه را می‌توانید در http://www.scrapbookpages.com/AuschwitzScrapbook/Photos/Gallery12/index.html ببینید.

[۲۵] تصاویر یادبود در بیرکناو را می‌توانید در http://www.scrapbookpages.com/AuschwitzScrapbook/Photos/Gallery6/index.html ببینید.

[۲۶] تصویر یکی از اتاق‌های رختکن زیرزمینی را می‌توانید در http://commons.wikimedia.org/wiki/File:Entrance_to_Crematorium_III_in_Auschwitz_II_(Birkenau).jpg ببینید.

[۲۷] تصاویر ویرانه‌های مرده‌سوزخانه‌ها/اتاق‌های گاز ۲ و ۳ را می‌توانید در http://www.scrapbookpages.com/AuschwitzScrapbook/Photos/Gallery7/index.html و http://www.scrapbookpages.com/AuschwitzScrapbook/Photos/Gallery8/index.html ببینید.

[۲۸] تصاویر ویرانه‌های مرده‌سوزخانه‌ها/اتاق‌های گاز ۴ و ۵ را می‌توانید در http://www.scrapbookpages.com/AuschwitzScrapbook/Photos/Gallery9/index.html ببینید

[۲۹]بقایای کلبه‌ها (زاغه‌های ۱ و ۲) در بیرکناو را می‌توانید در http://www.scrapbookpages.com/AuschwitzScrapbook/Photos/Gallery13/index.html ببینید.